Οι παλαιότεροι κάτοικοι του Λιτοχώρου ήταν κυρίως νησιώτες, που αποβιβάζονταν στο λιμάνι της Γρίτσας Γι’ αυτό και η τεχνοτροπία του παλιού οικισμού είναι σε νησιώτικό μοτίβο, με λαβυρινθοειδείς δρόμους και στενά σοκάκια. Ίσως γι’ αυτό το Λιτόχωρο ανέπτυξε μεγάλη ναυτική παράδοση. Οι Λιτοχωρίτες καραβοκύρηδες με τα καΐκια και τα ιστιοφόρα τους έλεγχαν σε μεγάλο βαθμό το θαλάσσιο εμπόριο στο Αιγαίο και όχι μόνο. Στην ναυτική αυτή παράδοση έχει τις ρίζες του και το έθιμο των «Σίχνων», κεντημένων λαβάρων, που αφιέρωνε στην ενορία του ο κάθε καραβοκύρης. Την ημέρα των Θεοφανίων γίνεται η συνάντηση των «Σίχνων» στην κεντρική πλατεία και ακολουθεί η πορεία εν μέσω ύμνων μέχρι τον λάκκο του Ενιπέα, όπου τα λάβαρα εμβαπτίζονται στα αγιασμένα ύδατα.

Το Λιτόχωρο φημίζεται για πολλά ακόμη έθιμα όπως ο ανταγωνισμός των «μαχαλάδων» (γειτονιών) για τη συλλογή κέδρων, που ο κάθε μαχαλάς καίει την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς. Ξακουστό είναι επίσης το έθιμο της συνάντησης των Επιταφίων και των Εκκλησιαστικών Χορωδιών στην κεντρική αγορά (παζάρι) του Λιτοχώρου κάθε Μεγάλη Παρασκευή βράδυ.

Από το Λιτόχωρο δόθηκε το σύνθημα για την απελευθέρωση της Μακεδονίας. Τη νύχτα της 15ης Φεβρουαρίου 1878 αποβιβάστηκαν στην Πλάκα, πεντακόσιοι εθελοντές υπό το λοχαγό Κοσμά Δουμπιώτη, οι οποίοι απελευθέρωσαν το Λιτόχωρο και μοίρασαν όπλα στους κατοίκους. Στις 19 Φεβρουαρίου 1878 σχηματίστηκε η Προσωρινή Κυβέρνηση της Μακεδονίας, με πρόεδρο τον Λιτοχωρίτη Ευάγγελο Κοροβάγκο, διακηρύσσοντας «την ένωσιν της Μακεδονίας μετά της μητρός Ελλάδος». Η «Επανάσταση του Ολύμπου» αποτέλεσε το έναυσμα για τις εθνικοαπελευθερωτικές κινήσεις, που θα ακολουθούσαν.